- "Usta Kenobi, Mandalore'un vahşi geçmişi arkamızda kaldı. Tüm savaşçılarımız, Concordia ayına sürüldü. Soyları yıllar önce tükendi."
- ―Başbakan Almec
Mandalore, Dış Halka Bölgeleri'nde bulunan bir gezegendi. Eski Cumhuriyet'in düşüşü sırasında Tapınaklarına saldırarak Jedi'lar ile çatışmış, korkutucu ve savaş çığırtkanı Mandalor halkına ev sahipliği yapıyordu. Özgün zırhlar giyen Mandalorlar galaksi çapında korku yaymıştı ve iki binden fazla yıldız sisteminde siyasi etkileri vardı.
Yıllarca devam eden savaşlar gezegeni yaşanamaz halde bıraktı ve Mandalorları kubbe şehirlerde yaşamaya zorladı. Bu savaşların sonunda Düşes Satine Kryze tarafından yönetilen pasifist bir hükûmet başa geçti ve savaşçı gelenekleri bırakmayı reddedenler ise Concordia ayına sürüldü. Klon Savaşları sırasında Yeni Mandalorlar, Darth Maul'un Gölge Birliği tarafından tahttan indirildi. Savaştan sonra ise gezegeni Galaktik İmparatorluk yönetecekti.
Tarih[]
Erken tarih[]
Savaşlar ve haraplık[]
- "Bu ışın kılıcı atalarım tarafından Eski Cumhuriyet'in düşüşü sırasında sizin Jedi Tapınağı'nızdan çalındı."
- ―Pre Vizsla, Obi-Wan Kenobi'ye Karakılıç hakkında
Almec, Sundari halkına hitap ediyor.
Tarih boyunca Antik Mandalorlar, Jedi Düzeni'ne karşı defalarca savaş açtı.[3] Bir noktada Jedi Düzeni'ne alınan Tarre Vizsla bu şansı elde eden ilk Mandalor'du.[20] Eski Cumhuriyet'in düşüşü sırasında komandolar Coruscant'da bulunan Jedi Tapınağı'nı basarak Vizsla'nın Karakılıç'ını çalmıştı. Ölümünden önce Tarre Vizsla, tüm Mandalore'u yönetiyordu[13] ve yaklaşık bir milenyum sonra Karakılıç, Vizsla Hanesi ile Ölüm Gözcüleri lideri olan torunu Pre Vizsla'nın eline geçmişti.[3] Yüzyıllarca savaştan sonra bir zamanlar güzel olan Mandalore yüzeyi, bir çöl haline gelmişti.[14] Bu olay çoğu kişinin şiddetten uzaklaşmasına ve yok olmuş gezegenlerinde biyo-kubbe şehirler inşa ederek barışçıl şekilde yaşayan Yeni Mandalorlar'ı desteklemesine yol açtı.[7] Mandalore, bir süre sonra öldüklerine inandıkları geriye kalan savaşçıları Concordia ayına sürmüştü.[3]
Mandalor İç Savaşı[]
- "Sen ve Satine'in bir geçmişi var.
Gençken üstlendiğim bir görev. Usta Qui-Gon ve ben, düşesin dünyasını tehdit eden ayaklanmalardan onu korumak için Mandalore'da bir yıl geçirmiştik. Peşimizden ödül avcıları yolladılar. Her zaman kaçış halindeydik, yoksul şekilde ertesi günün ne getireceğini bilmeden yaşıyorduk.
Romantik gibi duruyor." - ―Anakin Skywalker ve Obi-Wan Kenobi, Kenobi'nin Düşes Satine Kryze ile ilişkisi hakkında
Ticaret Federasyonu'nun Naboo İşgali öncesinde Jedi Ustası Qui-Gon Jinn ve Padawan Obi-Wan Kenobi, bir iç savaş sırasında Düşes Satine Kryze'ı korumak için Mandalore'da bir yıl geçirmişlerdi. Üçlü sürekli olarak ödül avcıları ile uğraşıyordu ve kaçış halindeydiler. Bu süreçte Kenobi ve Kryze romantik bir bağlılık geliştirdiler. Savaş, Mandalore nüfusunun çoğunluğunu öldürmüştü. Genç Düşes döndüğünde dünyasını Jedi yardımı olmadan inşa etmek zorunda kaldı çünkü mücadelenin bitmesinden kısa süre sonra başka bir göreve gönderilmişlerdi.[21]
Klon Savaşları[]
Tarafsızlığı koruma[]
Mandalore'da anıt türbesi bombalaması.
Galaktik Cumhuriyet'in sözde bir üyesi olmasına rağmen Mandalore,[2] Cumhuriyet ve Bağımsız Sistemler Konfederasyonu arasındaki Klon Savaşları'nda tarafsız kaldı. Fakat Mandalore'u atalarının yönettiği şekle geri döndürmek isteyen ve gizlice Concordia Valisi Pre Vizsla tarafından yönetilen Ölüm Gözcüleri isimli ayrılıkçı grup, Ayrılıkçıların desteğiyle Mandalore'u ellerine almak istiyordu. Mandalore'un başkenti Sundari'de Barış Parkı bombalamasından sonra Düşes Satine Kryze ve Jedi Ustası Obi-Wan Kenobi, bombacı oradan geldiği için Concordia'ya araştırma için gittiler. Ölüm Gözcüleri'nin gizli toplanma alanını ve liderlerinin Pre Vizsla olduğunu keşfettiler. Hayatlarıyla zor kaçan ikili Mandalore'a geri döndü.[3]
Gezegeninin geleceği ve istikrarı hakkında endişelenen Kryze, Cumhuriyet'e olayı anlatmak için yanına diğer Tarafsız Sistemler Konseyi temsilcilerini alarak Coruscant'a doğru yola çıktı. Yolculuk sırasında Ayrılıkçı güçler tarafından saldırıya uğradılar ve Kryze, Kalevala Senatörü Tal Merrik tarafından kaçırılıp, suikast girişimine maruz kaldı fakat Kenobi ve arkadaşı Jedi Şövalyesi Anakin Skywalker tarafından kurtarıldı.[21]
Kryze'ın tarafsız kalma çabaları, Ölüm Gözcüleri Coruscant'da daha fazla suikast yaptıkça ve bunları Konfederasyon bağlantılı olarak gösterdikçe zorlaştı. Destekçilerinden birinin ölümü ile suçlanmasına rağmen Satine, bu iddiayı çürüttü ve aynı zamanda Mandalore'un savaşa katılımı ile Ölüm Gözcüleri'nin gezegeni fethetme çabalarına da bir son verdi.[2]
Karaborsa komplosu[]
Kryze'ın gezegenin tarafsızlığını güvence altına almasından sonra Mandalor ekonomisi, birkaç önemli Cumhuriyet tedarik rotasına erişim eksikliği yüzünden zarar görmeye başladı. Önemli ikmallerin gezegene ulaşmaya devam etmesini güvence altına almak için Başbakan Almec, Moogalı kaçakçılar ile bir karaborsa oluşturdu.[22] İthal çayın üretimi ve dağıtımını hızlandırmak adına Moogalı kaçakçılar, içine istemeden yüksek seviye kimyasal slabin kattılar ve bu çok sayıda Mandalor çocuğun hastalanmasına yol açtı. Bu olay Naboo Senatörü Padmé Amidala'nın ziyareti ile aynı ana denk geldi ve Amidala ile Kryze birlikte olayın kaynağını keşfedip Almec'in operasyonunu sekteye uğrattılar.[22]
Almec, Satine'i bir komplo kabulünü imzalamaya zorluyor.
Bu olayları takiben Jedi Padawan Ahsoka Tano, Mandalore'da bulunan Kraliyet Akademisi'nde öğrencileri siyasi yolsuzluğun tehlikeleri hakkında eğitmesi için atandı. Dersler arasında Kryze'ın yeğeni Korkie'nin liderlik yaptığı öğrenciler yemek ve tedariklerin gayriresmî olarak nakliye edildiğini keşfettiler. Öğrencilerin endişelerini Düşes'e bildirdiğinde Almec, Mandalor gizli servisi'nin Satine, öğrenciler ve Ahsoka Tano'yu tutuklamalarını sağladı. Operasyonu gizli tutmak amacıyla Almec, Kryze'ı bir komplo kurduğuna dair kağıt imzalamaya zorladı. Tutsaklar direnerek geri savaştı ve Almec yakalanarak hapse atıldı.[9]
Darbe ve Sundari Savaşı[]
Savaşın ilerleyen yıllarında Ölüm Gözcüleri yine Mandalore'u fethetmeye çalıştı. Eski Sith Lordu Darth Maul ve suç aileleri topluluğu Gölge Birliği'nin yardımıyla Pre Vizsla, başkent Sundari'de bir seri saldırı gerçekleştirdi. Pyke Çetesi, Kara Güneş üyeleri ve Maul'un çırağı Savage Opress önemli çeşitli konumlara saldırarak büyük bir panik ve yüksek sayıda ölüme sebep oldu. Kryze'ın barış güçleri sayıca az kaldı ve korkmuş Sundari halkı faaliyet istemek adına Kraliyet Sarayı'nın avlusuna doluştular. Panikten çıkar sağlayan Vizsla ve Ölüm Gözcüleri güçleri, onları gelecekte olacak saldırılardan koruyacaklarına dair Sundari halkına söz verdiler. Vizsla'nın adamlarının saldırıları engellediği görülünce halk, yeni liderlik ve rehberlik sağlamaları için Ölüm Gözcüleri'ne destek verdi. Kryze tutuklandı ve hapse atıldı.[19]
Pre Vizsla kendini Mandalore Başbakanı ilan etti.
Vizsla yeni atanmış Başbakan ve Mand'alor olarak yerini aldığında o ve Maul arasında daha sonradan Sith Lordu ve çırağının halk önünde utandırılması ve hapse atılması ile sonuçlanan, anlaşmazlıklar çıktı. Hapisteyken Maul, gezegenin kontrolünü tekrar eline aldığında onu kukla lider olarak kullanmak için eski Başbakan Almec ile müttefik oldu. Birlikte üçlü hapisten kaçtı ve Maul, gezegeni hak eden lideri belirlemek için Vizsla'ya meydan okudu. Maul, düellodan muzaffer çıktı ve Mand'alor ünvanını kendisine alarak Vizsla'yı askerleri önünde öldürdü. Maul, akabinde Almec'i gezegenin Başbakanı konumuna getirdi. Halkı tatmin etmek ve Maul'un, Vizsla'nın ölümünde oynadığı rolü saklamak için Almec, Vizsla'yı öldürenin Satine Kryze olduğunu ve Mand'alor'un son isteğinin kendisinin başbakan olarak atanması olduğunu söyledi.[19]
Satine Kryze, Darth Maul tarafından bıçaklandıktan sonra Obi-Wan Kenobi'nin kollarında öldü.
Ölüm Gözcüleri'ni Maul'un komuta etmesine rağmen Satine Kryze'ın kız kardeşi Bo-Katan Kryze tarafından yönetilen bir parçası, yeni lidere karşı çıktı ve onu yenmeyi görev bildi. Bo-Katan ve yeğeni Korkie, Cumhuriyet ile yardım etmeleri konusunda iletişime geçebileceğine inandıkları Satine için bir kurtarma görevine başladılar. Kryze, Maul'un güçleri tarafından tekrar yakalanmasına rağmen Jedi Tapınağı'na bir mesaj göndermeyi başarabildi. Mandalore'un tarafsızlığı yüzünden askeri ya da resmi Jedi desteği gönderemedikleri için Obi-Wan Kenobi, Satine'i kurtarmak için yalnız başına harekete geçmek zorunda kaldı. Kenobi, Maul'un asil Ölüm Gözcüleri'ne sızdı ve Satine'i hapisten kurtardı. Fakat Maul, ikilinin gezegeden kaçışını engelledi ve onları tutuklattı. Kenobi'ye karşı intikamını tamamlama vakti gelen Maul, Kryze'ı gözleri önünde öldürdü ve Kenobi'yi ömür boyu hapis cezasına çarptı.[23]
Sundari Savaşı.
Kraliyet Sarayı'ndan hücresine transfer edildiği sırada Kenobi, Bo-Katan'in güçleri tarafından kurtarıldı. Bu noktada Bo-Katan'ın Ölüm Gözcüleri grubu ve Maul'a sadık olanlar Sundari sokaklarında ve tersanelerinde açıkça birbirlerine saldırıyorlardı. Şehir kaosa sürüklenirken Bo-Katan, Cumhuriyet desteği getirir umuduyla Kenobi'nin gezegenden kaçışını güvence altına almayı başardı. Bu sırada Mandalore'da yaşananlardan haberdar olan Darth Sidious gezegene vardı ve eski çırağı ile yüzleşti. Devamında yaşanan düelloda Savage Opress öldü ve Darth Maul ele geçirildi. Böylece Mandalore üzerindeki yetkisi sona ermişti.[23] Maul esaretten kaçarken çok sayıda Mandalor süper komando kaybetti,[24] Gölge Birliği dağıldı ve güçlü müttefiki ve annesi Talzin hayatını kaybetti. Onun ölümüyle Sidious, Maul'un planları adına tehlike teşkil etmediğine inandı.[25] Bu olaylardan sonra Maul, Mandalore'a geri dönecekti.[26]
İmparatorluk Devri[]
İmparatorluk yönetimi[]
- "Mandalore artık İmparator'un önünde dizlerinin üstüne çökmüş durumda. Saxon'u yönetime koyduktan sonra bir seçeneğimiz vardı. Onu desteklemek ya da Wren Klanı'nın yok edilmesi."
- ―Ursa Wren, Sabine Wren'e
Ahsoka, Klon Savaşları'nın son günlerinde Maul ile yüzleşti.
Ardından Mandalore Kuşatması gezegene daha fazla çatışma getirdi. Klon Savaşları'nın son günleri sırasında Komutan Ahsoka Tano ve Klon Yüzbaşı "Rex" tarafından yönetilen Büyük Cumhuriyet Ordusu birimi 501. Lejyon gezegeni kuşatma altına aldı. Tano, Maul'u çevrelemeyi başarsa da eski Sith Lordu, Rex harici tüm klonların Jedi'lara karşı 66. Emir yüzünden ihanet etmesiyle kaçtı.[26] Bunun yanı sıra Tano ve Rex de saklanmak için kaçmışlardı.[27] Kuşatma sonrası Cumhuriyet ve varis devleti Galaktik İmparatorluk, Mandalore'u işgal etti.[28]
Klon Savaşları'nın sonuçlanmasından sonra Bo-Katan, Mandalore'un Naibi oldu fakat yeni İmparatorluk'un emirlerine uymayı reddediyordu. Bu nedenle İmparatorluk ile birlikte çalışan Saxon Klanı tarafından zorla görevden alındı.[8] Saxon Klanı'ndan Gar Saxon, yanında İmparatorluk Süper Komandoları ile birlikte İmparatorluk tarafından gezegenin Naibi ve Valisi yapıldı.[16] İmparatorluk sonradan harbiyeli yetiştirmek için Mandalore'da bir İmparatorluk Akademisi kurdu.[10]
Sabine Wren'in ARK Titreşim Jeneratörü
Kayda değer harbiyelilerden birisi, mekanik yetenekleri "Düşes" olarak bilinen ARK Titreşim Jeneratörü yapımında kullanılan Sabine Wren idi. "Düşes", Mandalor zırhı içinde bulunan beskar alaşımı ile tepkimeye girip Mandalor savaşçılarını yakabiliyordu. Sonradan Sabine, silahın Mandalore'a boyun eğdirmek için kullanılmasından korktu ve silahı yok etti.[8] Ardından İmparatorluk'a karşı çıkan gencin ailesi İmparatorluk'u destekçisiydi ve kızlarını dışladılar.[20] Kısa bir süreliğine Ketsu Onyo ile ödül avcılığından sonra Sabine, asi Anka Hücresi'nin parçası olan Hortlaklar'e katıldı.[29] Sabine'in faaliyetlerinin cezası olarak babası Alrich, ailesinin sadakatini güvence altına almak adına Saxon Klanı tarafından Mandalore'a esarete çarptırılacaktı.[17]
Bir başka iç savaş[]
İmparatorluk Süper Komandoları, Galaktik İmparatorluk'a hizmet eden Mandalorlardı.
Naip Saxon, YSÖ 2'de Ursa Wren'in ellerinde ölene kadar Mandalore'u İmparatorluk adına yönetti.[17] Saxon'un ölümü, İmparatorluk tarafından desteklenen Saxon Klanı ve Wren Klanı arasında bir iç savaşa sebep oldu.[30] YSÖ 1 yılında Saxon'un yerini erkek kardeşi Tiber Saxon aldı. Wren Klanı'nın ayaklanmasına Kryze Klanı'ndan Bo-Katan Kryze, Vizsla Klanı, Rook Klanı, Eldar Klanı ve Mandalor Koruyucular'ının hayattaki son üyesi Fenn Rau da katıldı.[8]
Yeni Vali Saxon, Alrich'in Sundari'de halka açık infazını emretti. Wren Klanı ve asi güçleri onu hapishaneden kaçıramadan önce Saxon, tutsağı Yüzbaşı Hark komutasında bir konvoyla uzaklaştırmayı başarmıştı. Ursa, kocasının yerinin değiştirildiğini öğrendikten sonra Sabine, Bo-Katan Kryze, Rau ve Hayaletler ile çalışarak İmparatorluk konvoyuna tuzak hazırladı. Ursa'nın güçleri oyalayıcı bir saldırı gerçekleştirerek konvoyun dar bir kanyondan geçmesini sağladılar. Bu arada konvoya pusu kuran Sabine ve müttefikleri, Alrich'i kurtardılar. Fakat zaferleri Saxon'un "Düşes" silahının bir kopyasını Ursa'nun güçlerine karşı kullanmasıyla gölgede kaldı.[8]
Leydi Bo-Katan Kryze, Karakılıç ve liderliği ele aldı.
Hayatta kalan Mandalorlar ve asiler, Bo-Katan'ın kampına geri çekildi. "Düşes" silahını yaratmada oynadığı rolü telafi etmek için Sabine, Tiber Saxon'un Yıldız Destroyeri'ne silahı yok etmek ve veriyi çalmak üzere yapılacak saldırıya liderdik etmeye gönüllü oldu. Saxon'un Yıldız Destroyeri, Sundari üzerinde bulunuyordu. Baş Amiral Thrawn'ın tavsiyesi üzerine Saxon, Sabine'i silahın depo bölümünde yakaladı ve silahı güçlendirmeye zorladı. Bilmediği şey ise Sabine'in silahı stormtrooper zırhına zarar vermesi için ayarladığıydı. Sonradan "Düşes"i yok etti. Ortaya çıkan patlama, Saxon'un Yıldız Destroyerini Vali de üzerindeyken parçalara ayırdı. Wren Klanı ve diğer Mandalor klanları akabinde Karakılıç'ı ve Mandalor liderliğini eline alan Leydi Bo-Katan Kryze'e bağlılık yemini ettiler.[8]
Sakinler[]
Mandalorlar, Mandalore halkı idi.
Mandalore, Mandalor olarak bilinen bir grup insan tarafından mesken edinilmişti. Eski Cumhuriyet'in galaksiyi yönettiği zamanlarda bu süper komandolar klanlar şeklinde yaşayan savaşçılardı. Bazıları daha sonradan paralı askerler olsalar da halk onur kavramına çok değer verirdi. Doğaları ötürü yüzyıllar boyunca devam eden savaşlar Mandalore'un yüzeyini bir çöle çevirerek atalarının savaşçı yollarını reddeden Yeni Mandalorlar isimli bir oluşuma yol açtı. Bu hizip, savaşçı Mandalorların daha sonradan orada öldüklerine inanılan Mandalore'un Concordia ayına sürülmesiyle sonuçlanan bir iç savaşa neden oldu. Çatışma gezegenin nüfusunun çoğunluğunu öldürmüştü.[31]
Hükûmet[]
Satine Kryze, Klon Savaşları sırasında Mandalore Düşesi.
Klon Savaşları'nın çoğunluğunda Mandalore, Düşes Satine Kryze tarafından yönetilmişti. Savaşının sonuna doğru eski Başbakan Almec'i hükûmetinin halk gözünde lideri yapan Darth Maul ve Gölge Birliği tarafından yönetimden alındı ve öldürüldü.[31] Mandalore Kuşatması ve Klon Savaşları'nın bitmesini takiben gelen İmparatorluk yönetiminden sonra Gar Saxon, YSÖ 2'deki ölümüne kadar Mandalore'u İmparatorluk adına Naip pozisyonunda yönetti.[17] Ölümü sonrasında erkek kardeşi Tiber Saxon, YSÖ 1'de ölene kadar yönetimi eline alacaktı.[8]
Sahne arkası[]
Mandalore, canon içerisinde ilk defa Star Wars: Klon Savaşları televizyon dizisinin ikinci sezonunun on ikinci bölümü olan ve 29 Ocak 2010'da yayınlanan "Mandalore Komplosu"'da ortaya çıktı.[32] Star Wars Legends içerisinde ise 1983 Marvel çizgi romanı Star Wars 68: The Search Begins'de ortaya çıktı[33] fakat Mandalore fikri ilk olarak Star Wars: Bölüm V İmparator'un Dönüşü filminin erken bir konseptinde yer almıştı.[34]
Görünümler[]
|
Canon dışı görünümler[]
LEGO STAR WARS: Celebrate the Season – "Carving Up the Competition"- LEGO Star Wars: Droid Tales Episodes I-III (Sadece bahsi geçti)
Kaynaklar[]
Notlar ve referanslar[]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Ultimate Star Wars
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3
Star Wars: Klon Savaşları – "Mandalore Düşesi"
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Star Wars: Klon Savaşları – "Mandalore Komplosu"
- ↑ Star Wars: The Force Awakens Beginner Game
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Collapse of the Republic
- ↑ 6,0 6,1 Star Wars Super Graphic: A Visual Guide to a Galaxy Far, Far Away
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Mandalore - Encyclopedia (içerik artık eski; yedek bağlantı)
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 Star Wars Asiler: Mandalore'un Kahramanları
- ↑ 9,0 9,1 Star Wars: Klon Savaşları – "Akademi"
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Star Wars Asiler – "Karanlığın İçinden"
- ↑ StarWars.com'da "Shades of Reason" Trivia Gallery (yedek bağlantı (tv-shows/clone-wars/shades-of-reason-trivia-gallery) doğrulanmamış!)
- ↑ 12,0 12,1 StarWars.com'da "Shades of Reason" Episode Gallery (yedek bağlantı (tv-shows/clone-wars/shades-of-reason-episode-gallery) doğrulanmamış!)
- ↑ 13,0 13,1 Star Wars Forces of Destiny – "Sanat Tarihi"
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Star Wars: Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey
- ↑ Sabine My Rebel Sketchbook
- ↑ 16,0 16,1 Star Wars Asiler – "Imperial Super Commandos"
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Star Wars Asiler – "Mandalore'un Mirası"
- ↑ The Official Star Wars Fact File Part 98 (MAN 1-4, Mandalore)
- ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Star Wars: Klon Savaşları – "Mantığın Tonları"
- ↑ 20,0 20,1 Star Wars Asiler – "Karakılıç Denemeleri"
- ↑ 21,0 21,1 Star Wars: Klon Savaşları – "Ayartı Seferi"
- ↑ 22,0 22,1 Star Wars: Klon Savaşları – "Corruption"
- ↑ 23,0 23,1 Star Wars: Klon Savaşları – "Kanunsuz"
- ↑ Darth Maul—Son of Dathomir 1
- ↑ Darth Maul—Son of Dathomir 4
- ↑ 26,0 26,1 Ahoska
- ↑ Star Wars Asiler – "Kayıp Komutanlar"
- ↑ StarWars.com'da Rebels Recon: Inside "The Protector of Concord Dawn" (yedek bağlantı)
- ↑ Star Wars Asiler – "Kan Kardeşler"
- ↑ Star Wars Asiler – "Operasyon Vakti"
- ↑ 31,0 31,1 Mandalore - Databank (yedek bağlantı)
- ↑ StarWars.com'da The Clone Wars Episode Guide: The Mandalore Plot (içerik artık eski; yedek bağlantı)
- ↑ Star Wars (1977) 68
- ↑ The Empire Strikes Back Sketchbook
